Op 8 mei is het dag op dag 79 jaar geleden dat nazi-Duitsland werd verlagen in de Tweede Wereldoorlog. Een overwinning die we ook als vakbond nooit willen vergeten. Daarom pleiten we er samen met tal van andere organisaties voor om van 8 mei opnieuw een feestdag te maken, als symbool van blijvend verzet tegen haat en onverdraagzaamheid.
Tegelijk rukt radicaal rechts terug op. Wereldwijd, maar ook in eigen land zien we politici en partijen opnieuw onomwonden haat zaaien. Steeds meer mensen lijken in de verhalen mee te stappen. Om hen te begrijpen, ging Dominique Willaert de voorbije jaren poolshoogte nemen in de Denderstreek – een regio waar extreemrechts flink scoort. Hij kwam terug met een breder begrip voor het diepe ongenoegen, maar overtuigd van een progressief alternatief om de trend te keren.
Willaert: “In de gesprekken die ik voerde met mensen in de volksbuurten en cafés heb ik veel geleerd over de redenen waarom mensen hun toevlucht zoeken tot extreemrechts. Een eerste reden is de economische globalisering. Die heeft veel mensen ontheemd achtergelaten. Lang niet iedereen is beter geworden van de globalisering. Ik sprak er met mensen die elke dag keihard werken, maar toch steeds minder perspectief op vooruitgang zien. Integendeel, ze worden steeds meer bestaansonzeker. En rondom hen zien ze hoe toegankelijke en betaalbare dienstverlening verdwijnt. Er zijn steeds minder plekken waar ze hun verhaal kunnen doen of waar naar hen geluisterd wordt.”
Steeds meer winkels, dienstverleners en ontmoetingsplekken sloten de deuren…
Willaert: “Inderdaad. Dat heeft veel te maken met de ontwrichtende invloed die technologie heeft gehad op onze samenleving. Alles verloopt digitaal, we communiceren via sociale media… En een brood uit een automaat halen is fundamenteel anders dan bij de bakker binnenlopen die je kent en waarmee je een praatje kan slaan. De digitalisering bracht bovendien ook heel wat desinformatie mee en creëerde mythes. Extreemrechts speelt daarop in en maakt mensen bang met verhalen over omvolking en complottheorieën over de elite die hen manipuleert. Ze ontkennen ook de klimaatproblemen. Dat leidt dan tot de bizarre situatie dat in de Denderstreek de mensen die tot hun knieën in het water stonden tijdens overstromingen de meest overtuigde klimaatontkenners zijn.”
Hoe rijm je dat?
Willaert: “We overschatten het belang van de rede. Mensen denken niet altijd redelijk, maar laten zich vooral leiden door hun emoties. Extreemrechtse politici haken in op de angst en reiken eenvoudige oplossingen aan. Ze zetten ook heel sterk in op nabijheid. De traditionele partijen zijn het contact kwijt. Ze gaan niet meer de wijken in. Ze gaan niet meer naar kermissen. Ze hebben hun dienstbetoon afgeschaft. Terwijl net dat ervoor zorgde dat mensen zich gehoord en erkend voelden. De politieke zitdagen zorgden ervoor dat politici wisten wat er leeft. Het einde van de verzuiling is ook het einde van de nabijheid gebleken. We hebben het kind met het badwater weggegooid.”
Hoe kunnen we het tij keren?
Willaert: “We moeten om te beginnen stoppen met stemmers voor extreemrechts af te schilderen als nazi’s en fascisten. Want dat zijn ze niet. Extreemrechtse partijen noem ik nog altijd de architecten van de haat. Maar hun kiezers zijn gewone mensen die zoeken naar iemand die naar hen luistert en hen ernstig neemt. Dat de VRT na Zwarte Zondag naar de Antwerpse Seefhoek trok en daar een zeer stereotiep beeld schetste van extreemrechts was gewoon dom. De mensen in die volksbuurt hadden op een paar jaar hun hele wijk zien veranderen door nieuwkomers uit alle windstreken. Ze verdienden beter dan zo afgeschilderd te worden. Politici hebben hun problemen in de aankomstwijken niet erkend. We hebben daar als samenleving gefaald.”
“Globalisering en digitalisering hebben veel mensen ontheemd achtergelaten”
Maar daarmee zijn de problemen niet opgelost.
Willaert: “Dat klopt. Er is nood aan een geloofwaardig progressief alternatief. We moeten mensen opnieuw doen beseffen dat we samen onze toekomst in handen kunnen nemen. Samen kunnen we werken aan lotsverbetering, aan sociale vooruitgang. We moeten de woede omsmeden tot een solidariserende rechtopwoede. Collectief rechten opeisen is de basis van vooruitgang. Onze ouders en grootouders gingen in staking om de sociale zekerheid op te bouwen, waar iedereen beter van werd. We moeten terug durven dromen van vooruitgang. Ook de vakbonden moeten meer durf tonen, wat offensiever uit de hoek komen om solidaire vooruitgang te organiseren. Verbeelding is één van de sterkste eigenschappen van de mens. We zitten nu in een verbeeldingscrisis. Er is weinig ruimte voor gedurfde ideeën. We gaan te veel voor het status quo.”
Hoe zie je de toekomst?
Willaert: “Als we niet opletten zou radicaal rechts deze eeuw nog wel eens verwoestender kunnen uithalen dan in de vorige eeuw. Ik laat dan even de genocide op het Joodse volk buiten beschouwing, want dat is met niets te vergelijken. Maar extreemrechts is bezig aan een sterke opmars. Ze vinden ook steeds meer hun weg door de democratische instellingen, terwijl ze twee verkiezingen geleden nauwelijks nog de kiesdrempel haalden. Dat sterkt me in mijn overtuiging dat we die kiezers niet definitief kwijt zijn. Stemgedrag kan veranderen. We kunnen ze terughalen als we andere opties aanbieden vanuit een fundamenteel ander mensbeeld. Maar dan moeten politieke partijen natuurlijk wel stoppen met de extreemrechtse agenda over te nemen. Want zo maken ze het alleen maar meer mainstream.”
Je begrip voor de kiezers van extreemrechts is groot. Maar je blijft wel overtuigd links.
Willaert: “Ik ben ervan overtuigd dat een sterk links alternatief veel mensen kan overtuigen. We moeten de welvaart opnieuw beter herverdelen, zodat iedereen weer kansen ziet om vooruit te gaan. We moeten politici hebben die hartstochtelijk willen opkomen voor mensen die het moeilijk hebben. We moeten terug geloven in sociaal overleg en vakbondsengagement dat ons welvaart gebracht heeft. Zo kunnen we een collectieve horizon creëren, waarin iedereen telt. Daar kunnen de architecten van de haat niet tegenop.”
Auteur: Jan Deceunynck |Afbeelding: