We hebben een zomer van noodweer achter de rug. Ons land werd geteisterd door overstromingen, niet veel verderop in Europa zuchtte de bevolking onder hittegolven en woedden er bosbranden. Er is geen twijfel dat het hier over de gevolgen van klimaatverandering gaat. Deze gevolgen zullen we de komende jaren alleen maar vaker tegenkomen.
Net zoals bij de coronacrisis staan ook hier de zorgverleners in de frontlinie. Zelfs zonder rampen is het moeilijk; in 2019 waren er in België dagelijks naar schatting 2000 extra ziekenhuisopnames tijdens de hittegolf. Daarnaast heeft klimaatverandering ook veel indirecte gevolgen waar meer en andere zorg is vereist. Denk enerzijds aan nieuwe allergene ziektes en ziektedragers, en anderzijds aan de sociale ontwrichting die verwacht wordt bij verdere klimaatverandering. Afgelopen zomer deed Marjon Meijer voor Reset.Vlaanderen onderzoek naar klimaatadaptatie in de zorg: in hoeverre spelen zorginstellingen in op de gevolgen van klimaatverandering?
Wat zijn ervaringen en bezorgdheden bij het personeel?
MARJON: “Werknemers in de zorg ondervinden vandaag al veel gevolgen van klimaatverandering aan den lijve. In tegenstelling tot andere diensten, kunnen zij hun uurrooster niet aanpassen tijdens warme dagen. Ook de staat van de gebouwen bemoeilijkt het werk. ‘We lopen te zweten, krijgen dan koud en worden ziek doordat we altijd nat van het zweet zijn. De werkgever heeft zonweringen geïnstalleerd maar eigenlijk is het gebouw te veel verouderd om het beter te maken,’ getuigde een student verpleegkunde.”
“Ook op overstromingsgevaar zijn de instellingen vaak niet voorzien. In Luik kon het personeel tijdens de watersnood van afgelopen zomer het ziekenhuis niet bereiken. Door hun inplanting – in stedelijk gebied, met veel beton en weinig groen, zijn veel zorginstellingen ook vatbaar voor het ‘hitte-eilandeffect’ waarbij hitte wordt vastgehouden en temperaturen zeven tot acht graden hoger kunnen liggen dan in omringend gebied. Tegen 2100 zou dit percentage verdubbelen.”
Hoe gaat de sector daarmee om?
MARJON: “Ziekenhuizen en woonzorgcentra werken tijdens warme dagen met hitteplannen: de temperatuur wordt nauw in het oog gehouden, drinken is prioriteit en activiteiten worden aangepast. Positief voor de zorg van patiënten en bewoners, maar extra werk voor het personeel. Ook al bevatten de plannen wel richtlijnen voor werknemers, door personeelstekort is voor deze zelfzorg vaak geen tijd. ‘Wanneer er een hitteplan uitgevoerd wordt, krijgen wij een mail waarin ook staat dat wij meer pauze moeten nemen. Maar zonder extra personeel is dat niet mogelijk,’ vertelde een zorgkundige in een woonzorgcentrum. Personeelstekort, hoge werkdruk en uitval vormen sowieso al een groot probleem in de zorg. Klimaatverandering komt hier nog eens bovenop.”
Lukt het soms ook beter? En wat kan de rol van de vakbond daarin zijn?
MARJON: “Gelukkig laten heel veel werknemers, zorginstellingen en lokale besturen vandaag al zien dat klimaatadaptatie en het verder tegengaan van klimaatverandering vorm kunnen krijgen in tastbare oplossingen, met een positief effect op werkbaar werk en warme zorg. Zo heeft de vakbond bij UZ Gent geijverd voor duurzaam geproduceerde uniformen die fris zijn in de zomer. Drinkfonteinen in het gebouw maken plastic flessen overbodig. De vensters van WZC Booghuys in Leuven filteren daglicht zodat kunstlicht overbodig is én de binnentemperatuur wordt beheerst. Het AZ Sint-Lucas in Brugge heeft wachtkamers in de natuur. Het personeel van het WZC in Veurne mag gratis zwemmen in het openbaar zwembad. Tijdens warme dagen wordt het team versterkt met extra menskracht. Familiehulp maakt minder kilometers in de auto door meer samen te werken met andere thuiszorgorganisaties.”
Hoe moet het verder?
MARJON: “Als we niet willen dat zorgpersoneel en zorgbehoevenden diep in de problemen komen door klimaatverandering, moeten werkgevers en overheden dringend en grootschalig op dit soort oplossingen inzetten. Geïnformeerd personeel is via vakbonden in een sterke positie om de dialoog hierover aan te gaan. Dit najaar gaat de milieubeweging volop mobiliseren. Misschien is het tijd voor een flinke dosis Witte Woede op de volgende klimaatbetoging?”
Een gids voor werknemers rond dit thema is te downloaden op reset.vlaanderen
Auteur: Jan Deceunynck | Afbeelding: Shutterstock