Patrick Deboosere is demograaf aan de Vrije Universiteit Brussel en bracht onlangs ‘Lang leve de vergrijzing’ uit. Het laagdrempelige boek met opvallende titel is in interviewvorm opgesteld, waarbij Marijke Persoone, gewezen adjunct-algemeen secretaris van ACV Puls, met Deboosere de dialoog aangaat over enkele hardnekkige mythes rond vergrijzing.
Allereerst, hoe bent u op die titel uitgekomen?
DEBOOSERE: “Ik stelde vast dat we in België bereikt hebben wat we als mensheid altijd hebben nagestreefd: aan iedereen de kans geven een volwaardig leven te leiden, zonder vroegtijdig overlijden. Kindersterfte is in de industriële wereld bijvoorbeeld quasi verdwenen. De vergrijzing is dus eigenlijk een geweldig succes. Je kan immers niet realiseren dat we met zijn allen lang leven en tegelijkertijd niet ouder worden. Het is het resultaat van honderd jaar ontwikkelingsgeschiedenis en arbeidersstrijd voor een sterke sociale zekerheid en gezondheidszorg.
De titel gaat ook in tegen het ‘doembeeld’ van de vergrijzing, die tegenwoordig vooral als een kostenperspectief verkocht wordt: het kost ons zogezegd te veel als maatschappij. We zijn erin geslaagd iedereen de kans te geven lang te leven, en dan zegt men in bepaalde kringen, ’Oei, dat is een probleem.’ Natuurlijk niet. De vergrijzing is een positief verhaal, al is er een begrijpelijke negatieve connotatie, omdat we bij vergrijzing ook denken aan verouderingsprocessen. Niemand wil fysiek of mentaal achteruitgaan. Maar dat is la condition humaine en niet fundamenteel anders dan vroeger.”
Oké, individuele vergrijzing is op zich goed – weinig mensen willen vroegtijdig sterven – maar is de maatschappelijke vergrijzing dan geen probleem?
DEBOOSERE: “Kijk, maatschappelijke vergrijzing betekent dat de bevolkingssamenstelling verandert omdat de proportie ouderen in de bevolking toeneemt. Dat komt zoals gezegd ten eerste omdat er minder mensen vroegtijdig overlijden, wat een goede zaak is. Iedereen krijgt een garantie op het leven dat ze ‘krijgen’ bij de geboorte, dat gemiddeld zo’n 85 jaar bedraagt. Maar ten tweede is er een daling van het aantal geboortes per vrouw, wat óók een goede zaak is. Doordat er wereldwijd minder jongere mensen bijkomen, zal de wereldbevolking immers tegen 2070 een plateau bereiken.”
“Er zijn maar twee opties om de maatschappelijke vergrijzing tegen te gaan: ten eerste meer kinderen maken om de bevolkingspiramide vanonder verbreden, maar dat is niet goed, want de planeet kan geen eindeloze bevolkingsgroei aan. Ten tweede beslissen dat mensen niet te oud mogen worden en dus op een of andere manier een beperking zetten op het aantal mensen dat een bepaalde leeftijd bereikt. Ook dat is voor mij ondenkbaar. Beide methodes zijn onzin.”
U vindt het belangrijk te verduidelijken wat levensverwachting is.
DEBOOSERE: “Het is heel belangrijk voor het maatschappelijk debat te beseffen dat we niet echt ouder worden. Dat is een fout idee. Onze levens- en arbeidsomstandigheden zijn erop vooruitgegaan, waardoor we minder vroegtijdig overlijden, maar we hebben eigenlijk niks veranderd aan het verouderingsproces op zich. De levensverwachting is een gemiddelde op basis van de levens van iedereen in een bepaald jaar. De mens als soort wordt dus niet ouder; er worden gewoon veel meer mensen verhoudingsgewijs oud, waardoor dat gemiddelde stijgt.
De maxima wijzigen dus niet echt. Het record van de oudste mens houdt al sinds 1997 stand. Maar die foute beeldvorming wordt vanuit bepaalde technocratische middens aangewakkerd en slaat vooral in bij jonge mensen. Er wordt eigenlijk gezegd, ‘Als je langer leeft, is het ook niet erg dat je langer werkt.’ Maar wanneer je inziet dat er op dat vlak niets veranderd is en een zestiger vandaag de dag even gezond is als een zestiger uit de jaren vijftig, dan besef je dat dat onzin is. Als je je realiseert dat het verouderingsproces op zich niet fundamenteel veranderd is, dan besef je dat de volgende generaties niet later op pensioen horen te gaan dan de vorige.”
U denkt dat de vergrijzing betaalbaar is zonder dat we langer moeten werken?
DEBOOSERE: “Het spreekt vanzelf dat meer ouderen meer sociale uitgaven betekenen als percentage van de economische omzet, het bruto binnenlands product (BBP). Dat kan gewoon niet anders, maar die kosten zijn beperkt. Kijk, vandaag is zo’n twintig procent van de bevolking ouder dan 65. We gaan volgens het Planbureau tegen 2040 naar 25 procent, maar daarna zal dat percentage tot 2070 stagneren. Er is dus vanaf 2040 geen verdere vergrijzing, dertig jaar lang. De Commissie van de Vergrijzing schat dat de pensioenuitgaven in België van tien procent van het BBP zullen stijgen naar veertien procent. Dat is de grootteorde waarover we spreken.
Concreet is de vraag dus, is die vier procent betaalbaar of niet? En dan zeg ik: ja. Om wat context te geven, de zogenaamde taxshift van de regering Michel ging om twee procent van het BBP en betekende een enorme verlaging van de inkomsten van de sociale zekerheid. Men verkocht het als een shift, maar er kwamen eigenlijk geen inkomsten in de plaats. De regering kon dat bij wijze van spreken in één pennentrek realiseren. En dan hebben we het nog niet eens over de impact van de verlaging van de vennootschapsbelasting. Maar nu doet men dus alsof men over een periode van tien jaar geen vier procent van het BBP kan vrijmaken voor sociale uitgaven. Bovendien worden sociale uitgaven direct terug in de economie geïnvesteerd. Pensioenen worden niet opgepot, maar komen terecht bij de bakker, de kinesist, de tandarts of het ziekenhuis.
De vergrijzing is er gekomen door sociale strijd en de verwezenlijking van de sociale zekerheid. De toenemende ongelijkheid in de samenleving zet die sociale zekerheid onder druk, dus men zou daar net beter iets aan doen. Sinds de jaren tachtig is de levensverwachting in de Verenigde Staten drie jaar minder gegroeid dan in de andere ontwikkelde landen. Niet bij gebrek aan medische kennis, maar louter het resultaat van de grote ongelijkheid en vroegtijdige sterfte die het gemiddelde naar beneden drukt. Het is geen toeval dat dat gebeurt in een land waar men al decennia de overheidsuitgaven van de sociale zekerheid aanvalt. Het is iets om in het achterhoofd te houden.”
Leve de vergrijzing!
Auteur: Max De Boeck | Afbeelding: Daniël Rys